“Want wie heeft zal nog meer krijgen, en wel in overvloed, maar wie niets heeft, hem zal zelfs wat hij heeft nog worden ontnomen.” – Mattheüs 25:29.

Juist bij diegenen die succesvol zijn, is het het meest waarschijnlijk dat ze die speciale kansen krijgen die tot nog meer succes leiden. Succes is het gevolg van wat sociologen wel accumulative advantage (opstapelend voordeel) noemen. Het Matteüseffect is de sociologische vakterm voor het rijker worden van de rijken en het armer worden van de armen. Hij is gebaseerd op een vers in de parabel van de talenten in het evangelie volgens Mattheüs. De ontwrichtende werking van nieuwe technologieën op markten noemen we ook wel digitale disruptie. Wat gaat dit betekenen voor onze werkgelegenheid. Worden de rijken nog rijker of wordt nivelleren nu echt een feestje?

Vierde industriële revolutie

Het wordt ook wel de vierde industriële revolutie genoemd, The Internet of Things, Big Data, nanotechnologie, the sharing economy en robotica. We staan voor de grootste omwenteling van de arbeidsmarkt sinds 1800 en niemand is voorbereid. Er is al veel geschreven over digitale disruptie (toenmalig Google CEO Eric Schmidt schreef er dit stuk al over in 2010) en hoe we daar op dienen te reageren. Ik wil het in dit artikel dan ook niet hebben over Uber, Airbnb of het nieuwe delen. Innovatie is het elixer van vooruitgang, maar niet iedereen innoveert in hetzelfde tempo. “Adapt or die” is het credo van de voorlopers. Dergelijk Darwinisme is altijd van toepassing geweest in onze economie, maar de veranderingen gaan nu dermate snel dat het maar de vraag is of er niet een ongelooflijke grote kloof gaat ontstaan tussen de volgers en degenen die denken dat deze disruptie wel overwaait.

Omdat ik de geschiedenisboeken niet voor je wil spellen, zal ik het kort houden bij de eerste drie industriële revoluties. Deze drie revoluties gingen achtereenvolgens over stoom, staal en computers. De eerste twee industriële revoluties veranderden ons landschap van een agrarische samenleving naar een industriële samenleving. Honderd jaar geleden was een groot gedeelte werkzaam als boer. Toch zorgde de industriële revolutie ervoor dat deze boeren elders gingen werken – er kwam geen massale werkloosheid. Als we kijken naar het werkloosheidspercentage in de afgelopen 100 jaar zien we dat een gemiddelde rond de 6 à 7 procent normaal is.

Werkloosheid naar geslacht, 1921–2009, bron: CBS

Het einde van de tweede industriële revolutie ging gepaard met dalende beurzen, sterk oplopende werkloosheid, torenhoge schulden van bedrijven en overheden en de slechte financiële posities van banken. Does it ring a bell? Het zou het heel goed kunnen dat we nu aan het eind van de zogenaamde derde industriële revolutie zitten.

Werkgelegenheid

Wat gaat die vierde industriële revolutie nu betekenen voor onze werkgelegenheid? Als we de parallel trekken naar de andere industriële revoluties, zien we dat innovatie zorgt voor het einde van sommige banen, maar tegelijkertijd creëert het ook nieuwe banen. Er is echter een belangrijk verschil. Waar de eerdere drie revoluties zeer geleidelijk op ons af kwamen, komt de vierde revolutie op ons af met the speed of light.

Reeds in 1930 waarschuwde John Maynard Keynes voor een nieuwe ziekte die hij “technologische werkloosheid” noemde. Zolang de technologie traag en onhandig was, waren de disrupties in evenwicht. Maar nu de technologie voortdurend goedkoper en sneller wordt, ontstaan er disrupties die niet meer in balans zijn. Daarom zouden mensen in de 21ste eeuw volgens Keynes nog maar vijftien uur in de week hoeven te werken. In die uren zouden wij alles kunnen produceren wat we nodig hadden met dank aan de machines, aldus Keynes. Best een mooie gedachte toch?

De traditionele economie voorzag ons van werk en liet onze welvaart flink toenemen. Ondanks de crisis zien we steeds meer ZZP’ers en start-ups. Een op de drie webwinkels heeft nog nooit winst gemaakt en de helft heeft een omzet van minder dan 10.000 euro. De digitale disruptie kostte Kodak de kop, de hotelbranche heeft het lastig en ook de taxiwereld houdt zijn adem in. Elke branche gaat de gevolgen van de digitale disruptie merken.

Het is te vroeg om vast te stellen of de digitale disruptie meer banen creëert dan dat zij kapot maakt. Maar de wereld is veranderd en een heleboel mensen zijn niet meer op zoek naar een baan zoals wij die kennen in de betekenis van de 20e eeuw. Het nieuwe gedachtengoed bestaat uit een omslag van bezitten naar delen. Beter in plaats van meer. Effectief in plaats van efficiënt. Sleutelwoorden zijn innovatie, creativiteit, vrijheid, participatie en zelfredzaamheid.

Dus worden de rijken nog rijker? Dat is maar de vraag, rijk is een gevoel, vermogend is een feit.